Cüzzam olarak da bilinen lepra hastalığı deriyi ,üst solunum yollarını ,gözleri, burnu ve sinir sitemini etkileyen ciddi bir hastalıktır. İsmini hastalığa sebep olan bakteriden alır. Bu bakteri 1873 yılında Gerhard Armauer Hansen tarafından bulunmuştur. Bu yüzden Hansen hastalığı olarak da bilinir.
2020’de dünya çapında 127.558 yeni cüzzam vakası tespit edildi.
WHO (Dünya Sağlık Örgütü)
Cüzzamın tipik belirtileri arasında açık renkli deri yaraları, kol ve bacaklarda kas güçsüzlüğüyle beraber uyuşma hissi bulunur. Hastalığın uygun ve zamanında tedavisi ile tam iyileşme sağlanır ancak tedavi edilmeyen veya tedaviye geç kalınan hastalarda birtakım kalıcı problemler oluşabilir.
Cüzzam Hastalığı Nedir?
Cüzzam, Mycobacterium Leprae bakterisinin neden olduğu kronik, ilerleyici bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastalık başlıca cildi, gözü, burun iç yüzeyini, periferik sinirleri (beyin ile omuriliğin dışındaki sinirler) ve üst solunum yolunda bulunan mukoza dokusunu doğrudan etkiler.
Cüzzamdan etkilenen cilt bölgelerinde renk değişikliği (normal renginden daha açık veya daha koyu), iltihaplanmaya bağlı kızarıklık veya şekilsiz ülserler oluşabilir. Bunun yanında sinir sisteminde hasara ve kaslarda zayıflığa neden olur. Erken dönemde kontrol altına alınamayan cüzzam, kişide ciddi şekil bozukluğuna ve birtakım sakatlıklara neden olabilir.
Cüzzam Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Cüzzam hastalığının insandan insana nasıl bulaştığı konusunda uzmanlar henüz kesin kanıtlara ulaşamamışlardır. Buna karşın günümüzde solunum yolu ile bulaşma en çok kabul edilen bulaşma şeklidir. Cüzzamlı bir birey hapşırdığında veya öksürdüğünde havaya saçılan damlacıkların diğer kişiler tarafından solunmasıyla yayıldığı düşünülür.
Bunun haricinde cüzzam çok bulaşıcı değildir. Cüzzamlı bir hasta ile el sıkışmak, sarılmak veya yan yana oturmak gibi durumlarda hastalık bulaşmaz. Ayrıca anneden bebeğe plesenta yoluyla ve cinsel temas yoluyla da bulaşmadığı bildirilmiştir.
Hastalığın inkübasyon* süresi de uzun olduğundan enfeksiyonun asıl kaynağını tespit etmek pek mümkün olmaz. Ortalama inkübasyon süresi 2-4 yıldır. Nadir olmakla beraber birkaç haftalık kısa veya 20 yıl gibi uzun inkübasyon periyodları bildirilmiştir.
Cüzzam Hastalığın Belirtileri Nelerdir?
Bu hastalığın belirtileri en sık cilt dokusu, sinir hücreleri ve mukoza zarında görülür. Çok çeşitli şekillerde kendini gösterebilir. Temel olarak deri yakınmaları bilinse de sinirleri de etkileyerek his problemlerine sebep olabilir.
| Ciltte Görülen Belirtiler | Sinir Hasarına Bağlı Belirtiler |
| Etkilenen bölgede renk değişikliği, soluklaşma | Etkilenen cilt bölgesinde uyuşukluk |
| Yanma hissi | Özellikle el-ayakta uyuşma ve felç |
| Uzun süre iyileşmeyen yara ve lezyonlar | Görme kaybına kadar ilerleyebilen göz problemleri |
| Deri altında nodüller (düğüm şeklinde büyümeler) | Sıcaklık, dokunma veya ağrı algılamada azalma |
| Kaş ve kirpiklerde dökülme | Kas zayıflığı |
| Ayak tabanında ağrısız ülserler | Mukoza Zarlarının Etkilenmesine Bağlı |
| Kalın, sert, kuru cilt | Sıklıkla tekrarlayan burun kanaması |
| Kulakta ve yüzde ağrısız şişlik | Burun tıkanıklığı görülebilir |
Cüzzam Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?
Lepra hastalığının başlıca etki ettiği yerler cilt ve sinir sistemi olduğu için birçok dermatolojik ve nörolojik hastalığı taklit eder. Bu yüzden özellikle insidansın düşük olduğu bölgelerde akla gelmemesi nedeniyle tanısı güç olabilmektedir.
Leprada tanı için gerekli yöntemler şunlardır:
- Aile öyküsü (ailede lepralı araştırılması)
- Klinik görünüm
- Duyu kusuru araştırılması
- Sinirlerin muayenesi
- Basil araştırılması (lezyondan veya sinirden)
- Lepromin testi
- Histopatolojik inceleme
Cüzzam hastalığında fizik muayene önemli bir basamaktır. Cilt muayenesinde özellikle etkilenen bölgeler başta olmak üzere tüm ciltte sıcak-soğuk, dokunma ve ağrı duyuları kontrol edilir. Sinir muayenesinde ise periferik sinirlerde kalınlaşma ve sertleşme olup olmadığına bakılır. Cüzzam hastalığının belirti ve bulgularının varlığında veya doktor gerekli gördüğü takdirde yüz, el, ayak, kulak gibi bölgelerden cilt örneği alınarak Mycobacterium leprae bakterisinin varlığı araştırılır.
Lepromin Cilt Testi:
Cüzzamın şeklinin belirlenmesi içinde lepromin cilt testi yapılabilir. Bu testte, cüzzam oluşumuna neden olan bakterilerin bir miktar işlemden geçerek etkisiz hale gelmesiyle lepromin antijeni elde edilir. Bu antijen bir miktar cilde (özellikle üst kolun dış yüzüne) enjekte edilir. Tüberküloit veya sınırda tüberküloit cüzzamlı kişilerde bu enjeksiyon bölgesinde pozitif bir reaksiyon olur.
Cüzzam Hastalığının Kaç Tipi Bulunur?
Cüzzam hastalığının sınıflandırılmasında birden fazla sistem kullanılır.
İlk sistem bireyin hastalığa karşı verdiği bağışıklık tepkisine göre hastalığı:
- Tüberküloit cüzzam
- Lepramatöz cüzzam
- Sınırda cüzzam olarak üçe ayırır.
Tüberküloit cüzzamda kişinin bağışıklık tepkisi iyi ve etkindir. Hastalığın belirti ve semtomları çok daha hafif seyreder. Bulaştırıcılık oranı da düşüktür. Lepramatöz cüzzamda kişinin bağışıklık tepkisi zayıftır. Bu sınıfta cüzzam cildi, sinirleri ve organları da etkiler. Bulaştırıcılık daha fazladır. Sınırda cüzzam ise hem tüberküloit hem de lepramatöz cüzzamın özelliklerini taşır.
Cüzzam sınıflandırılmasında kullanılan diğer bir sistem ise Dünya Sağlık Örgütü’nün kullandığı bireyin etkilenen cilt alanlarının türü ve sayısına göre kategorize edildiği sistemdir. Buna göre:
- Pakibasil
- Multibasil olarak ikiye ayrılır.
Pakibasilde vücutta beş ya da daha az lezyon vardır ve ciltten alınan örneklerde bakteri tespit edilemez. Multibasil kategorisinde ise vücutta beşten fazla lezyon vardır ve ciltten alınan örneklerde bakteri tespit edilebilmektedir.
Cüzzam hakkında gerçekleştirilen tıbbi çalışmalar ise Ridley-Jopling sistemini kullanır. Klinik, bakteriyolojik, immünolojik ve histopatolojik kriterlerin göz önüne alınması ile yapılan bu sınıflamaya göre:
- Tüberküloit lepra (TT)
- Borderline tüberküloit (BT)
- Borderline lepra (BB)
- Borderlinelepramatöz (BL)
- Lepramatöz lepra (LL) olarak 5’e ayrılır
TT ve LL immünolojik açıdan kararlı olup uç noktalarda bulunurlar. Arada yer alan BT, BB, BL tipleri ise hastalığın seyri esnasında kişinin immün durumuna göre yer değiştirir.
Cüzzam Hastalığının Tedavisi
Cüzzam uygun tedavi ile tam iyileşme sağlanabilen fakat tedavi edilmediği veya tedaviye geç kalındığı durumda birçok komplikasyona neden olabilen bir hastalıktır.
Dünya Sağlık Örgütü cüzzam tedavisi için çoklu ilaç tedavisini ve bu tedavinin basil sayısına göre yapılmasını önermektedir.
Basil Sayısı Az Olan Olgular: Indetermine, TT, BT
- Dapson (günde 100 mg 1 yıl boyunca)
- Rifampisin (ayda bir defa 600 mg)
Dapson tedavisi bittikten sonra hastalar 2 yıl izlenir. Bu süre içinde şüpheli lezyon oluşursa araştırılıp tedaviye tekrardan başlanır.
Basil Sayısı Çok Olan Olgular: BB, BL, LL
- Dapson (günde 100 mg)
- Rifampisin (ayda bir defa 600 mg)
- Klofazimin (günde 50 mg, ek olarak ayda bir defa 300 mg)
- Gerekli görülürse Etionamid veya Proetionamid eklenebilir
Kombine tedavi en az 2 yıl sürmelidir. Bu süre sonunda basil varsa görülmeyene kadar tedaviye devam edilmelidir.
Cüzzam tedavisi aylarca hatta bazı vakalarda 1-2 sene boyunca devam edebilir. Bu süreçte ilaçların doktorun belirttiği gibi kullanılması ve antibiyotiklerin tedavi süresi dolmadan bırakılmaması çok önemlidir. Aksi takdirde bakterilerin ilaçlara karşı direnç geliştirmesine neden olabilir.
Marfan Sendromu yazımız dikkatinizi çekebilir.
Lepra Hastalığı Bulaşıcı mı?
Günümüzde lepra hastalığının nasıl bulaştığına dair kesin veriler olmasa da solunum yolu ile bulaştığı kabul edilmektedir.
Lepra Açısından Kimler Risk Altındadır?
Hastalığın endemik olarak sık görüldüğü bölgede yaşayan kişiler ve aktif lepra hastasıyla uzun süreli temasta bulunan kişiler risk grubundadır.
Çocuklarda Lepra Hastalığının Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Çocuklarda uygulanan tedavi yöntemi erişkinlere benzerdir fakat dozlarda değişikliklik olmaktadır. Bu yüzden tedavi hekim kontrolünde uygulanmalıdır.
Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü
