Kabızlık her yaştan bireyin belli bir dönemde yaşadığı bir şikayettir. Birçok sebebi olsa da bağırsak hareketleri yavaşlaması, hepimizin bildiği kabızlık belirtilerine neden olur. Tıbbi olarak konstipasyon olarak ifade edilen kabızlık, geçici olabileceği gibi uzun süreli de olabilir.
Yaşın ilerlemesi, geçirilen cerrahi uygulamalar, diyet ya da yaşam tarzındaki değişiklikler gibi pek çok nedeni olabilir. Ama iyi bir anamnez* ve fizik muayene ile tedavisi mümkündür. Yazımızın devamında kabızlığın nedenleri, tanısı, tedavisi, nasıl önlenebileceği gibi birçok durum hakkında bilgi edinebilirsiniz.
Konstipasyon Nedir?
Konstipasyon; halk arasında kabızlık olarak da bilinen dışkılamada güçlük ve rahatsızlık hissi ile kendini gösteren klinik bir durumdur. Peklik olarak da adlandırılabilir. Bağırsak hareketlerinde azalma ile kendini gösterir. Bir hastalık olarak da değil de birçok hastalığın sonucu olarak ortaya çıkabilen bir belirtidir.
Her birey yaşamının belli döneminde kabızlık sorunu ile karşılaşmıştır. Herkesin dışkılama alışkanlıklarının da farklı olduğunu göz önünde bulundurursak aslında kabızlığı;
- Haftada 3’ten az dışkılama
- Dışkılamaların ¼’ünde veya daha fazlasında ıkınma
- Dışkılamaların ¼’ünde sert bir şekilde dışkılama
- Dışkılamaların ¼’ünde bağırsağın tam boşalmaması hissi ile bir bütün olarak değerlendirerek tanısını koyabiliriz.
Normal Bir Dışkılama Nasıl Olmalıdır?
Normal dışkılama alışkanlığı en az haftada 3 ila en fazla günde 3 defaya kadar çıkabilecek şekilde geniş bir aralığı kapsar. Yani aslında her dışkılama sayısında azalma ya da kıvamında her sertleşme durumu kabızlık olarak adlandırılabilecek bir patolojik durum olmayabilir.
Kişi normal olarak değerlendirilen aralıkta dışkılamasına rağmen eğer çok ıkınıyorsa veya bağırsağının tam boşalamadığını hissediyorsa bu yine duruma göre kabızlık olarak değerlendirilebilir.
Konstipasyon Belirtileri Nelerdir?
Konstipasyon her bireyde farklılık göstermektedir. Ancak en fazla görülen belirtiler ise şu şekildedir;
- Dışkılama sayısında azalma (haftada 3’ten az)
- Dışkılama esnasında zorlanma, güçlük
- Sert ve küçük dışkılama
- Bağırsakların tam boşalmadığı hissi
- Göbekte şişkinlik hissi
- Dışkılama esnasında karın bölgesine bastırma ihtiyacı hissediliyorsa ve bu şekilde bağırsakların boşaldığı hissi uyandırıyorsa
- Bunlarla birlikte karında rahatsızlık, ağrı, kramp hissi olması ile de kendini gösterebilir.
Eğer ki kabızlığa şu belirtiler de eşlik ediyorsa daha dikkatli incelenmesi gereken bir durum haline gelir;
- Herhangi bir neden yok iken aniden ortaya çıkmışsa
- Şiddetli ve kötüleşen bir karın ağrısı varsa
- Dışkıda kan görülmüşse
- Kusma eşlik ediyorsa
- Uzun süredir devam ediyorsa
- Kilo kaybı varsa
Konstipasyon Nedenleri Nelerdir?
Konstipasyon (kabızlık) ortam, duygu durum değişikliğine, yeme alışkanlıklarındaki değişikliklere, ilaçlara ya da hastalıklara bağlı olmak üzere birçok nedenle de ortaya çıkabilir. Başlıca;
Yaşam Tarzına Bağlı Nedenler
Günlük beslenme alışkanlıklarımız doğrudan bu hastalıkla ilişkilidir. Yediğimiz veya yemediğimiz şeyler kabızlığa yol açıyor olabilir. Yapabileceğiniz hayat tarzı değişikliği tavsiyelerimiz:
- Yetersiz sıvı, su tüketimi
- Diyet ile yetersiz lif alınması
- Kırmızı et tüketiminin fazla olması
- Yağlı yiyecek tüketimi
- Fazla miktarda süt ve süt ürünleri tüketimi
- Alkol, kafein (vücutta sıvı kaybına yol açması ile)
- Hareketsiz yaşam
- Uyku düzeninde değişiklik
- Dışkılamayı erteleme
- Seyahat (yeme ve ortam alışkanlığının değişmesi ile)
- Stres
- Psikolojik nedenler (yabancı bir yerde dışkısını yapamama gibi)
Tıbbi Durumdan Kaynaklı Nedenler
Bazen kabızlık başka bir hastalığın bir belirtisi olarak karşımıza çıkabiliyor. Özellikle kabızlığınız uzun sürüyorsa ve başka belirtilerinizde eşlik ediyorsa daha ayrıntılı bir araştırma yapılması gerekebilir. Kabızlığa sebebiyet verebilen hastalıklar aşağıda listelenmiştir.
- Hipotiroidi*
- Şeker hastalığı
- Paratiroid hastalığı
- Kolon kanseri
- Kolonda polip
- Crohn hastalığı*
- İrritabl bağırsak sendromu*
- Bağırsak tembelliği
- Divertikülit*
- Gebelik durumu
- Yaşlılık
- Parkinson hastalığı*
- Multipl skleroz*
- Ameliyat
- Cerrahi tedavi
- Bağırsak tıkanması
İlaç Kullanımına Bağlı Nedenler
Aşağıdaki listede kullanıldığı takdirde kabızlığa yol açabilen ilaçlar bulunmaktadır. Herhangi bir ilaç kullanırken istenmeyen ilaç etkisine rastladığınızda bunu doktorunuzla paylaşmanızda fayda vardır.
- Demir, kalsiyum veya alüminyum içeren ilaçlar
- İbuprofen, naproksen gibi non-steroid antiinflamatuar ilaçlar
- Antihistaminikler gibi alerji ilaçları
- Güçlü ağrı kesiciler
- Antidepresanlar
- Bulantı önleyici ilaçlar (ondansetron) olmak üzere birçok durumun belirtisi olarak kendini gösterebilir.
Yaşlara Göre Konstipasyona Yaklaşım
Kabızlık her yaşta görülebilen yaygın bir hastalıktır. Buna karşın yaşlara göre konstipasyonun nedeni farklılık gösterir. Alttaki tespit edilen neden bilinmeden de etkili tedavi sağlanamayabilir.
- Bebeklerde Kabızlık;
Bebekler henüz gelişim aşamasında olmalarından dolayı sindirim sistemlerindeki anatomik sorunlar, Hirschsprung hastalığı, ailesel bağırsak tembelliği, pirinç içerikli mama verilmesi, az su verilmesi, kullanılan demir ilaçları, anne sütü ile beslenirken annenin kabız olması, fazla süt tüketimi ya da yanlış şekilde beslenme düzeni sağlanması gibi pek çok durum etkisiyle kabız olabilirler.
Ilık banyo, karın bölgesine masaj, ebeveyn desteği ile bacaklardan egzersiz yaptırmak, ek gıdaya geçmiş bebeklere liften zengin besinler vermek, yeterli sıvı desteği sağlamak kabız olan bebeğe uygulanabilecek öncelikli tedavi yöntemleridir.
- Çocuklarda ve Yetişkinlerde Kabızlık (Konstipasyon);
Yine daha önce sıraladığımız nedenler ile çocuk ve yetişkinlerde meydana gelebilecek kabızlık yukarıda belirttiğimiz üzere öncelikle diyet ve yaşam tarzı değişikliği ile tedavi edilir. Bunlara rağmen devam ediyorsa medikal tedaviye geçilir.
Ayrıca çocuklarda tuvalet eğitiminin doğru bir şekilde verilmeyip takip edilmemesi, hatta yeni bir kardeşin olması bile kabızlığın oluşmasında büyük etkiye sahiptir.
- Gebelikte Kabızlık (Konstipasyon);
Gebelik hormonlarının bağırsak hareketlerini yavaşlatması, demir takviyesi, ıkınmaktan korkma, büyüyen rahmin bağırsaklara oluşturduğu basının etkisiyle oluşabilecek kabızlık için yukarıda saydığımız öncelikli tedaviler uygulandıktan sonra gerekirse ve bebeğe zararlı bir durum oluşturmayacaksa medikal tedavi tercih edilir.
Gebelik döneminde laksatif ilaçlar rahim kasılmalarını başlatabileceği, vücutta suyun azalmasına sebebiyet verebileceğinden önerilmez.
- Yaşlılarda Kabızlık (Konstipasyon);
Yaşlılarda dişlerin dökülmesi ile beslenmede değişiklik, unutkanlık, metabolizmanın yavaşlaması, yeni oluşan birçok hastalık, kullanılan ilaçlar, yerinden kalkamama gibi durumların da etkisiyle ortaya çıkabilecek kabızlığın yine öncelikle takip edilerek diyet ve yaşam tarzı değişikliği ile geçmesi mümkündür.
Diyetle yüksek lif alımı şişkinlik sorununa, medikal tedavi de yan etki ve ilaç etkileşimine yol açabileceğinden bu grup da özellikle dikkat gerektirir.
Konstipasyon Tanısı Nasıl Konur?
Konstipasyon tanısı koymada öncelikle hastanın hikayesi ile dışkılama, yeme alışkanlıkları, kullanılan ilaçlar, geçirilen cerrahi işlemler gibi birçok durum kapsamlı şekilde sorgulanır.
- Ardından detaylı bir fizik muayene ile rektal muayene yapılır.
- Baryumlu kolon grafisi (ilaçlı)
- Sigmoidoskopi* ve kolonoskopi (bağırsağın görüntülenmesi)
Gerektiği durumlarda da;
- Kalın bağırsak transit zamanı çalışması
- Balon atılım testi
- Anorektal manometri
- Defekografi-floroskopik ve dinamik MR tanıda yardımcı olan tetkiklerdir.
Kabızlığın Tedavisi Nedir?
Tedavi altta yatan hastalığa ya da başka bir nedene bağlı olarak değişse de genelde diyet ve yaşam tarzının değiştirilmesi ile şekillenir.
- Diyet ile daha yüksek lif alımı sağlanmalı. Lif açısından zengin gıdaların tüketimine dikkat edilmeli. Elma, armut, kivi, incir, üzüm, avokado, portakal, kuru erik, bezelye, yeşil fasulye, barbunya, badem, yer fıstığı lif açısından oldukça zengin gıdalardır.
- Karbonhidrat ve süt ürünlerinin tüketimini azaltarak daha fazla meyve ve sebze tüketimi
- Özellikle katı gıdalar tüketilirken iyice çiğnenmeli
- Bol sıvı tüketimi – günlük en az 1,5-2 litre su tüketimi
- Tam tahıllı ekmek tüketimi
- Hareketsiz yaşamdan kaçınmak, günlük en az 30 dakika egzersiz yapmak
- Dışkılama ihtiyacı geldiğinde ertelememek
İlaç tedavisi olarak;
- Laksatif ilaç kullanımı – dışkıyı gevşeten madde, bağırsak hareketlerini arttırırlar. Birçok türü olmakla birlikte hastaya göre de bunların etkisi değişir.
- Prokinetik ilaçlar – bağırsak hareketlerini hızlandırırlar.
- Lavmanlar – kalın bağırsak sıvı ile doldurularak dışkının yumuşatılması ve bağırsak hareketlerinin arttırılması sağlanır.
- Biofeedback – bir kateter ile hastanın makat bölgesini ve etrafının değerlendirilmesini sağlar.
Kabızlıkta nadir de olsa kalın bağırsağın bir kısmının çıkarılması ile cerrahi tedavi de uygulanabilir.
TTP yazımız dikkatinizi çekebilir.
Kabızlık (Konstipasyon) Önlenebilir mi?
Altta yatan bir hastalık yoksa yaşam tarzının, beslenme şeklinin değiştirilmesi, egzersiz yapılması, bazı gıdalardan uzak durulması ile tekrar oluşması önlenebilir.
Kabızlık İlerlerse Ne Olur?
Fazla ıkınma ve zorlamaya bağlı olarak anal bölgede çatlak, hemoroid (basur), makat sarkması olabilir. Bağırsağı tam boşaltamama sonucu da tıkanıklıktan, kansere kadar gidecek sonuçlar doğurabilir.
Kabızlık (Konstipasyon) Nerede Ağrı Yapar?
Kabızlık esnasında karın ağrısı olabileceği gibi dışkının bağırsakların alt kısmında sıkışmasının sonucu olarak sırt ağrısı da olabilir.
Kabız Olanlar Ne Yememeli?
Özellikle karbonhidrat açısından zengin olan pilav, makarna, beyaz ekmek, hamur işi gibi gıdalardan uzak durulmalı. Yine muz da kabızlık yapar. Ayrıca fast food gibi sağlıksız yiyecekler de normal bağırsak fonksiyonunu bozucu etkisi olmasından dolayı tüketilmemeye dikkat edilmeli.
Kaynak: Mayoclinic
