Jeneralize nöbet beynin aynı anda sağ ve sol olmak üzere her iki yarım küresinde kontrolsüz bir şekilde ortaya çıkan elektriksel aktivitelerin kişinin bilincini, hareketlerini etkilemesiyle karakterize nörolojik bir durumdur. Belirtilerine göre beş grup altında incelenebilir.
Bilinenin aksine her nöbet geçiren insan epilepsi (Sara) hastası değildir. Tanısı nöbet esnasında yaşadıklarınız çerçevesinde ve EEG(elektroensefalografi) adı verilen cihaz eşliğinde konulur. Altta yatan nedeni tedavi ederek ve kullanılan antikonvülzan ilaçlar sayesinde kontrol altına alınabilir. Jeneralize nöbet hakkında bilinmesi gereken tüm bilgileri yazımızda bulabilirsiniz.
Nöbet Nedir?
Beynimiz elektrik sinyalleri üretip birbiriyle haberleşme ağı kuran milyarlarca nörondan oluşur. Nöronlar ürettikleri bu sinyalleri birbirleri üzerinden geçirirler. Böylece gün içinde yaptığımız tüm hareketlerimizi ve ürettiğimiz tüm düşüncelerimizi bu şekilde ortaya çıkarırız.
Altta yatan nedeni bulabilmek ve uygun tedaviyi seçebilmek için nöbetler genel olarak iki başlık altında toplanmıştır. Bunlar:
- Parsiyel nöbet
- Jeneralize nöbet
Kelime anlamı Latince’de ‘’ele geçirmek’’ olan nöbetteyse bu elektriksel sinyaller kontrolsüzce üretilir ve dışarıdan nöbet geçiren bir insanda gözlemlediğimiz anormal davranışlara neden olur.
Bazense bu durum gözlemlenemeyecek kadar minimal kalarak nöbet geçiren bir insanın hislerinde sınırlı kalabilir. Geçirilen nöbet birkaç saniyeden dakikalara kadar uzayabilir. Çeşitli faktörler nöbetlerin sıklığını ve yaygınlığını etkilemekle birlikte toplumun yaklaşık %5 ile 10’unda hayatı boyunca en az bir nöbet olur.
Nöbet ve Epilepsi Arasındaki Fark
Nöbet ve epilepsi birbirlerinden farklı durumlardır. Epilepsi altta yatan bir nedene bağlı olarak kişinin tekrarlayan nöbetler geçirdiği bir hastalığı tarifler. Her nöbet geçiren insanın epilepsi olduğu düşüncesi yanlıştır.
Jeneralize Nöbetin Çeşitleri Nelerdir?
Parsiyel nöbette beyinde oluşan elektriksel aktivite, beynin tek bir bölgesinde sınırlıyken jeneralize nöbetteyse bu elektriksel aktivite beynin sağ ve sol olmak üzere her iki yarım küresini aynı anda etkiler. Parsiyel nöbetlere detaylı olarak başka bir yazıda yer verilecektir.
Jeneralize nöbet ise gösterdiği belirtilere göre 5 başlık altında toplanabilir. Bunlar:
- Absans Nöbetler: Eski adıyla petit mal olan absans nöbetler sadece birkaç saniye sürer. Vücudun kontrolü kaybedilmeden sadece bilinçte ani ve kısa dalgalanmalarla karakterizedir. Bu nöbet tipinde nöbet sonrası kafa karışıklığı yoktur. Bu kısa nöbete bazen vücudun her iki tarafında olacak şekilde göz kapaklarının hızlı kapanması, çiğneme hareketleri ya da ellerde titreme gibi istemsiz hareketler eşlik edebilir.
- Atipik Absans Nöbetler: Absans nöbetlerden daha farklı belirtiler verirler. Atipik absans nöbette bilinçteki dalgalanma daha uzun sürelidir, nöbetin başlangıcı ve bitişi daha az anidir ve nöbete daha belirgin hareket bozuklukları eşlik eder. Nöbetler tipik absans nöbetlere göre nöbet oluşumunu engelleyen antikonvülzan ilaçlara daha az yanıt verirler.
- Tonik-Klonik Nöbetler: Eski adıyla grand mal olan tonik-klonik nöbette 3 dönem vardır.
- Tonik dönemde vücudun tüm kasları kasılır. Hasta bu evrede dilini ısırabilir, boğazda tükürük birikebilir ve morarabilir. Yaklaşık 10-20 saniye süren tonik aşamadan sonra klonik aşama gelir.
- Klonik dönemde kasılan tüm kaslar gevşeme eğilimi gösterir. Genellikle bir dakikadan kısa süren bu iki aşama sonrasında hasta postiktal adı verilen nöbet sonrası döneme girer.
- Postiktal dönem hastanın bilinç kaybı, kaslarında gevşeklik ve aşırı tükürük salgılanması ile karakterizedir. Aşırı salgılanan tükürük nedeniyle hastanın havayolu tıkanabilir. Bu dönemde hastalarda idrar veya dışkı kaçırma gözükebilir. Hastaların dakikalar sonra bilinçleri yerine gelince kafa karışıkları olur. Daha sonra saatlerce süren başağrısı, yorgunluk ve kas ağrısı gözükebilir.
- Atonik Nöbetler: Atonik nöbetler sadece 1-2 saniye sürerler. Ve vücudun tüm kaslarında ani bir boşalma ile karakterizedirler. Nöbet sonrası kafa karışıklığı ise gözlenmez.
- Miyoklonik Nöbetler: Miyoklonus, vücudun bir kısmı veya tüm vücudu tutabilen ani sıçrama hareketleridir. Miyoklonusun zararsız biçimi kendisini uykuya dalarken ani sıçrama şeklinde gösterebilir. Miyoklonik nöbetse bu sıçrama hareketleriyle karakterizedir.
Jeneralize Nöbet Oluşum Mekanizması
Beynimizde bulunan nöronların sağlıklı çalışabilmesi için nöronları ateşleyen ve bu ateşlemeyi engelleyen bir denge vardır. Nöbet ise bu denge kaydığında oluşur. Normal bir beyin şartlar oluştuğunda nöbet geçirebilir. Hastalarda nöbetlerin oluşumunu kolaylaştıran bazı durumlar vardır.
Jeneralize Nöbetlerin Nedenleri
- Epilepsi
- Genetik
- Kafa travması
- Beyin tümörü
- Santral sinir sistemi enfeksiyonu (Menenjit,ensefalit)
- Alzheimer
- Doğum esnasında uzun süre oksijensiz kalmak
- Beyin damarlarında oluşan tıkanıklıklar
- Ateşli hastalıklar
- B6 vitamini eksikliği
Ortaya çıkan nöbetlerin altında yatan nedenler yaşa göre farklılıklar gösterir. Örneğin yenidoğan bir bebekte ortaya çıkan nöbet; anne karnında oksijensiz kalması, doğum esnasında yaşanılan travmalar, beyinde oluşan enfeksiyonlar gibi nedenlere bağlıyken çocuklarda en sık neden geçirilen ateşli hastalıklardır.
Yaş ilerledikçe en sık nedenin yerini travmalar alır. Yaşlı insanlardaysa ortaya çıkan nöbetler beyin damarlarında oluşan tıkanıklara, beyin tümörüne, Alzheimer gibi beyin dokusunu harap eden hastalıklara bağlıdır. Fakat yaşanılan çoğu nöbetin altında yatan neden bulunamayabilir.
Nöbet Tanısı Nasıl Konulur?
Nöbetiniz esnasında neler yaşadıklarınız nöroloğunuzun tanınızı koyması açısından çok önemlidir. Bilincinizin kaybolduğu veya nöbet sonrasında yaşadığınız kafa karışıklıkları yüzünden sizde silik olan anları o esnada çevrenizde gözlemlemiş birileri varsa bu kişilerin doktorunuza anlatacakları geçirilen nöbetin hangi tür olduğunu belirlenmesi açısından önemi büyüktür. Nöbet esnasında hastanın video kaydı da yine doktora göstermek amacıyla alınabilir. Günümüzde nöbetin tanısı elektroensefalogram (EEG) adı verilen beynin elektriksel aktivitesini ölçen cihazlar eşliğinde konulmaktadır.
Jeneralize Nöbet Tedavisi
Jeneralize nöbetin asıl olan tedavisi nöbete neden olan altta yatan nedeni düzeltmektir. Yukarıda bahsettiğimiz gibi altta yatan neden bir enfeksiyonsa enfeksiyonu tedavi etmek nöbetlerinizi de düzeltecektir. Fakat epilepsi yüzünden tekrar eden nöbetleriniz varsa antikonvülzan adını verdiğimiz ilaçları kullanmanız gerekebilir.
Tedavinin Yan Etkileri Var mıdır?
Evet tedavinin yan etkileri vardır. Kendinizi yorgun ve sakar gibi hissedebilirsiniz. Çoğu yan etki hafiftir. Fakat nadir de olsa iki yan etki çok önemlidir. Bunlardan ilki Stevens-Johnson Sendromu adı verilen deri döküntüleridir. Eğer ilacı kullanırken vücudunuzda yeni oluşmaya başlayan bir döküntü fark ederseniz doz ayarlaması için sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekmektedir.
İkinci önemli yan etki ise intihar düşünceleridir. Kendinizi depresif hissederseniz, kendinize veya başkalarına zarar verme düşünceleriniz varsa doktorunuza bunları söylemelisiniz.
Çevremizde Nöbet Geçiren Bir İnsan Görürsek Ne Yapmalıyız?
- Hastanın hareketlerini engellemeyin.
- Hastayı kenarları sivri olan eşyalardan uzak güvenli bir yere alın.
- Kemer, kravat, gömlek düğmesi gibi sıkı giysilerini gevşetin ve takıyorsa gözlüğünü çıkartın.
- Hastayı koma pozisyonuna alıp tükürüğünün dışarı akmasını sağlayın. Ağzına bir şey sokmaya veya ağzını açmaya çalışmayın.
- Nöbetin bitmesini bekleyin ve nöbet bitiminde hasta ne olduğunu anlamayacağı için kendisini sakinleştirici bir şekilde konuşun. Pencere veya yol gibi tehlike barındıran yerlere giderse kendisine nazikçe engel olun.
- Eğer ki hastanın nöbeti 5 dakikadan uzun sürdüyse veya hasta nöbet esnasında yaralandıysa 112’yi arayın.
Nöbet ve Hamilelik
Nöbetleri engellemek için kullanılan ilaçlar hamilelik esnasında bebeğe ciddi zararlar verebilir. Bunun yanında kullanılan ilaçlar gebeliği engellemek için kullandığınız doğum kontrol yöntemlerinin etkinliğini de düşürebilir. Bu sebeple hamilelik planlarınızı doktorunuzla konuşmalısınız.
Nöbet ve Alkol
Eğer ki nöbetleriniz çok iyi bir şekilde kontrol altındaysa Dünya Sağlık Örgütü’nün belirlediği ölçüde günde 2 birim alkolden azını tüketebilirsiniz. Fakat bu miktarın üstünde alkol tükettiğiniz takdirde alkolden saatler veya günler sonrasında nöbet geçirme riskiniz artacaktır. Ayrıca tüketeceğiniz alkol kullandığınız nöbet engelleyici ilaçların etkinliğini de düşürecektir.
1 birim alkol=330ml %5 alkollü bira
=1 kadeh (140ml) %12 alkollü şarap
=1 tek (40ml) %40 alkollü votka, viski veya cin
=1 tek (40ml) %45 alkollü rakı
Buradan da Wegener Granülomatozu yazımıza göz atabilirsiniz.
Nöbet Sonrası Beyinde Hasar Kalır mı ?
Nöbet çok uzun sürerse veya hasta kısa bir süre içinde birden çok nöbet geçirirse hastada beyin hasarı kalabilir. Nadiren olur. Beyin hasarı nöbet esnasında hava yollarının tıkanmasına bağlı nefes alınamamasından ötürü beynin oksijensiz kalmasından dolayı gerçekleşir.
Jeneralize Nöbet Neden Olur?
Jeneralize nöbetin altında yukarıda saydığımız nedenler bulunabilmekle birlikte çoğunun nedeni bilinmemektedir.
Sekonder Jeneralize Nöbet Nedir ?
Bazen bölgesel olarak başlayan nöbetler zamanla yaygın bir alanı etkilemeye başlar. Sonradan jenarilize karektere sahip olan nöbetlere ikincil anlamına gelen sekonder Jeneralize Nöbet denir.
Kaynakça:
2013 Harrison’s Principles of İnternal Medicine
