Demans beynin fonksiyonlarındaki azalmayı ifade eden tıbbi bir kavramdır. Özellikle yaşla sıklığı artan ve birçok hastalığa eşlik edebilen bir durumdur. Kelime anlamı olarak Latince de-mens yani zihnin yitirilmesi demektir. Demans nedir, demans türleri nelerdir, hangi hastalıklarda görülür gibi bir çok sorunun cevabını sizler için derledik.
Demans Nedir?
Demans nedir sorusunun tek cümlelik cevabı; bilişsel fonksiyonların günlük yaşamı olumsuz etkileyecek düzeyde azalmasıdır. Demans hafıza kaybı olarak algılansa da hafıza kaybının tek sebebi değildir. Bunun yanında başka beyin işlevlerinde de azalma olmaktadır. Azalan beyin işlevleri şunlardır:
- Hafıza
- Basit matematik hesapları
- Düşünme
- Akıl yürütme
- Dil ve sosyal yetenekler
Demans kelimesi bir hastalığı ifade etmez. Herhangi bir sebeple beyin fonksiyonlarındaki düşüşün tıbbi kullanımıdır. Alzheimer hastalığı başta olmak üzere Parkinson hastalığı ve inme sonrası gelişen beyin damarlarının tıkanıklığına bağlı olabilir. Birkaç tane sebebin birlikte olduğu karma tip de olabilir.
Demans 85 Yaşın üstündeki 3 Kişiden 1’inde görülür.
Yaşla beraber tüm organlarda olduğu gibi beyninde fonksiyonları azalır. Bunun sebebi olarak hücre yenilenmesinin azalması ve hücre ölümüne sebep olacak nedenlerin artması sayılabilir. Bu sebeple yaşlılarda çoğu hastalık gibi demansın da sıklığı artmaktadır.
Halk arasında bunama olarak tabi edilen demans yaşlılığın normal bir parçası olduğu düşünülmektedir. Ama şuan birçok 90 yaşının üstündeki kişinin bu rahatsızlığı yaşamadığı bilinmektedir. Bu sebeple yaşla beraber görülme sıklığı artsa da görülmek zorunda değildir.
Demans Nasıl Oluşur ?
Demans altta yatan sebebe göre farklı mekanizmalar sonucu oluşur. Mesela Alzheimera bağlı demans yavaş yavaş ve ilerleyici bir şekilde oluşurken, ilaca ya da vücuttaki eksik bir maddeye bağlı demanslar daha hızlı bir şekilde oluşabilir ve geçici olabilir.
Sebebi ne olursa olsun beyindeki nöron adı verilen sinirlerin hasarlanması ile ortaya çıkar. Bu hasarlanma bazen diğer nöronlarla bağlantının kaybedilmesi ile bazen de nöronların ölümü sebebiyle olmaktadır. Sinir hücrelerinin etkisini yitirmesi ile de vücut bazı fonksiyonlarını yapamamaya başlar. Etkilenen beyin bölgesine değiştikçe etkilenen beyin fonksiyonu haliyle de demans belirtileri değişecektir. Beynin kullanılmayan bölümleri ise son olarak küçülme meydana gelir.
Örneğin Alzheimer hastalığında beynin önce Hipokampüs adı verilen bölümü tutulmaktadır. Bu bölge öğrenme ve hafızanın merkezidir. Bu sebeple Alzheimer hastalarında önce hafıza problemleri ortaya çıkması yüksek olasılıklıdır.
Demansın Belirti ve Semptomları Nelerdir?
Demans zihinsel fonksiyonlarda gerileme şeklinde özetlenebilecek belirtiler verir. Demansın oluşum sebebine göre ve hastalığın ne kadar süredir olduğuna göre bu belirtiler değişebilmektedir. En sık gözlenen belirtileri şunlardır :
- Hafıza problemleri
- İletişim kurarken bazı kelimeleri hatırlayamama
- Sık kullandığı bir nesneyi farklı bir şekilde tarif etme
- Yer yön becerilerinin zayıflaması, kendi evini işyerini hatırlayamama
- Psikolojik değişiklikler
- Depresyon
- Kaygı Bozuklukları
- Karışık durumları algılayamama ve fikir yürütmede zorluk
- Görsel algının azalması
- Denge ve hareketle alakalı sorunlar yaşayabilir.
Demansın Belirtilerinin Zamanla Değişimi
Demans genellikle yavaş seyirli bir hastalık olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple belirtiler yavaş yavaş oluşacağı için fark edilemeyebilir.
En belirgin olan ve en erken ortaya çıkan belirti ise yeni öğrenilen bir bilginin akılda tutulamamasıdır. Mesela tanıştığınız birinin adını 2-3 cümle sonra unutmak örnek olarak verilebilir.
İlerleyen dönemlerde ise demans hastaları yalnız başına yaşayamayacak kadar günlük hayatı olumsuz etkilenmiştir. Geç evre demans hastaları aile bireylerini tanımada zorluk dahi çekebilirler.
Demansa Eşlik Eden Diğer Durumlarda Belirtiler
Demans çoğu zaman başka bir hastalığa eşlik ederek kendini gösterir. Bu sebeple belirtiler değerlendirilirken hasta bütünüyle göz önünde bulundurulmalıdır.
- Altta yatan hastalıklar bahsedilen belirtilerin haricinden başka belirtiler gösterir.
- Zihinsel engelli kişilerde yaşlandıkça demans gelişebilir. Altta yatan zihinsel engele sebebiyet veren hastalık demans belirtilerini gizleyebilir.
Demans Risk Faktörleri
Demansın oluşum mekanizmarı her zaman tam olarak açıklanamamaktadır. Buna karşın bazı faktörlerin Demans riskini artırdığı bilinmektedir. Demans risk faktörlerinden bazılarını değiştirebileceğimiz günlük yaşam tarzı farklılıklarıdır.
Değiştirilebilir Risk Faktörleri
- Diyet: Kepekli tahıllar, kuruyemişler tüketen insanların sağlıksız beslenen insanlara göre daha az risk altında olduğu araştırmacılar tarafından bilinmektedir.
- Sigara ve aşırı alkol tüketiminin ise hem doğrudan hem de dolaylı olarak demans riskini artırdığı bilinmektedir.
- Düşül D vitamini , B vitamini( B6 ve B12) ile folik asit eksikliği risk faktörleri arasındadır.
- Diyabet: Şeker hastalığı kontrol altında değilse demans riskini artırır.
- Kalp-Damar Rahatsızlıkları: Demansın en sık ikinci sebebi beyin damarlarının tutulmasıdır. Bu sebeple tansiyon, kolesterol rahatsızlığı olan hastalar damans açısından da risk altındadır.
- Uyku Bozukluğu: Uyku apne sendromu ile diğer uyku bozuklukları riski artırabilmektedir.
- Depresyon: Depresyonun uzun süreli devam etmesi demans görülme riskini arttırır.
- Hava Kirliliği: Sinir sistemini etkilediği bilinmektedir. Soba ile ısınan insanlar ve trafik egzozu gibi hava kirliliğine maruz kalan insanlar risk altında olduğunu bilmedirler.
- Kafa travması: Kafa travmasında sonra demans riski arttığı gösterilmiştir.
- Bazı İlaçlar: Difenhidramin ile oksubutinin bu ilaçlara örnek olarak verilebilir.
Değiştirilemez Risk Faktörleri
- Yaş: Demans gelişimi ile en güçlü ilişki barındıran risk faktörüdür. Çoğu demans hastası 65 yaşından büyüktür.
- Aile öyküsü-genetik kalıtım: Aile üyelerinde demans bulunan insanlar, ailesinde olmayan insanlara göre demansa yakalanma riski fazladır.
- Down sendromu gibi beyinde yapısal yatkınlığa sebebiyet verebilen hastaların demans geliştirme riski daha yüksektir.
- Irk: Afrikalı insanların beyaz ırka göre riski daha fazladır.
Demansın türleri nelerdir?
Demansa sebep olabilecek birçok durum vardır. İlerleyici demans türlerine ek olarak önlenebilir türler ile Demansın eşlik ettiği hastalıklar bu durumları oluşturur. Demansın türü tedavi yaklaşımını değiştirmektedir.
En Yaygın Görülen Demans Tipleri:
- Alzheimer Hastalığı: Tüm demansların çok büyük bir kısmını oluşturur(%70).İlerleyici tip demanslardandır. Öncelikle kısa süreli bellek etkilenir. Zamanla uzun süreli anılar ile yürüme problemleri ortaya çıkabilir. Genetik geçiş çok önemlidir. (apolipoprotein E4).
- Alzheimer hastalarının beyinlerinde plaklar(beta-amiloid) ve düğümler(tau proteini) vardır. Bu maddelerin birikimi sinir hasarına sebep olarak sinir iletimini bozar.
- Vasküler Sebepli Demans: 2.en sık nedendir.(%10). Beyne kan akışını sağlayan damarların tıkanmasına bağlı felç oluşturabilen durumlar sonucu ortaya çıkar. Damarın beslediği beyin bölgesine göre belirtiler değişebilmektedir. Hafıza problemlerinden daha önemli semptomlar verebilirler bu sebeple erken tanınırlar. Tansiyon ve şeker hastalarında, kolesterol düzeyi yüksek olanlarda risk fazladır.
- Karışık Sebepli Demans: Genellikle 80 yaş üstünde görülen aynı anda birçok sebebin birlikte görüldüğü demans tipidir. En az 2 farklı demans tipinin birlikte görülmesi ile oluşur. Beyin damarlarında hasar olan bir kişinin alzheimer hastalığına yakalanması durumu örnek olarak verilebilir. Karma demans belirtileri de çeşitlidir ve hızlı ilerleyebilir.
- Lewy Cisimciği Demansı: Beyinde anormal protein birikimlerine bağlı Levy adı verilen yığınlar oluşur. Diğer demanslardan farklı belirtilere sebep olabilirler. Titreme ve denge sorunlarına ek halüsinasyon yaşayabilirler. Tipik demans belirtileri de vardır. Alzheimer ve Parkinson hastalığı ile ilişkilidir.
- Fronto-temporal Demans: 60 yaşından önce görülebilen bir demans türüdür. Beynin ön ve şakak bölgelerinin tutulumuna bağlı ortaya çıkar. Bu bölgeler kişilik ve davranışla alakalı sinirleri içerdiği için etkileri de kişilik değişiklikleri şeklindedir. Buna ek olarak konuşma ve anlama fonksiyonları da etkilenebilmektedir.
Yaygın Görülmeyen Demans Sebepleri
- Subdural hematomlar: Travmaya bağlı beynin duramater adı verilen zarı altında görülen kanamalardır. Beynin yüzeyi ile zar arasında dolan kan beyine baskı oluşturarak beyin fonksiyonlarına zarar verir.
- Beyİn tümörü: Beyinde değişik sebeplerle ortaya çıkan kitle beyin dokusuna fiziksel baskı yaparak beyin işlevlerini kısıtlayabilir. Bulunduğu konuma göre farklı belirtilere sebep olabilir.
- Normal basınçlı hidrosefali: Beyindeki ventirikül adı verilen içi sıvı dolu boşlukların genişlemesi sonucu ortaya çıkmaktadır.
- Zehirlenme: Kurşun gibi ağır metaller, haşere ilacı gibi zehirler, keyif verici maddeler ve çok miktarda alkol kullanmak düzeltilebilir hafıza problemlerine sebep olur.
- Anoksiya: Oksijen yetersizliği demektir. Anoksiya ağır uyku apnesi ve karbon monoksit zehirlenmesi gibi beyine oksijen gidişinin azaldığı durumlarda ortaya çıkar.
Demansla İlişkili Diğer Hastalıklar
- Parkinson Hastalığı: Hafıza problemleri yaşanabilir.
- Huntington Hastalığı: Genetik temelli görece 35 gibi erken yaşlarda görülen bir hastalıktır.
- Travmatik Beyin Hasarı: Boksörlerin ve bazı sporcuların kafaya sık darbe alması sonucu gelişir.
- Creutzfeldt-Jakob Hastalığı: Prion adı verilen küçük proteinlerin birikmesi sonucu oluşabilir.
- HIV beyni tuttuğu zaman hafıza problemlerine yol açabilir.
Demans Teşhisi Nasıl Yapılır?
Demans belirtilerini gösteren insanlar sağlık kurumuna başvurarak uzmanlarca değerlendirilmeleri gerekmektedir. Bir takım psikiyatrik değerlendirmeler, kan ve genetik testler ile radyolojik olarak beyin görüntülenmesi demans teşhisinde kullanılır.
Hekime Ne Zaman Başvurmalıyım? Hangi Tıp Alanı İlgilenir?
Kendiniz ya da bir yakınınız demans belirtilerini gösteriyorsa şüphelenmeniz gerekmektedir. Herhangi bir sağlık sorununda olduğu gibi öncelikle aile hekiminize başvurmalısınız. Zaman kaybetmeniz aleyhinize olabilir. Bazı demans hastalarında altta yatan sebebe bağlı olarak tedavi imkanı vardır.
Aile hekiminiz altta yatan sebep anca bir dizi testler sonucunda bulunabilir. Aile hekiminiz en muhtemel sebebe göre gerekli uzmana yollayacaktır. Bu sayede zaman kaybı engellenebilir. Altta yatan sebebe göre nöroloji, psikiyatri ve geriatri bölümleri demans hastalarıyla ilgilenmektedirler.
1.Nörolojik Testler: Düşünme ve fiziksel fonksiyonlarda kaybı ve altta yatan sebebi anlamak için yapılır. Dil becerileri, hafıza-bellek, matematik becerileri değerlendirilir.
2.Psikiyatrik Değerlendirme: Demansa ek bir psikiyatrik hastalık olup olmadığı araştırılır. Depresyon örnek olarak verilebilir. Bunun yanında hastalığın seyi açısından psikiyatri hekimi düzenli kontrollere çağırabilir.
3.Kan Testleri: Altta yatan hastalığı anlamak için kanda bir takım maddelerin düzeyine bakmak gerekmektedir. B12 ve tiroid düzeyleri değerlendirilebilir. Tedaviyi planlamak amacıyla da kullanılabilir.
4.Genetik Testler: Altta yatan genetik yatkınlık olup olmaması araştırılır. Gerekiyorsa aileye genetik danışmanlık hizmeti sağlanır.
5.Görüntüleme Yöntemleri: Altta yatan sebebi anlamak için yapılır. Felç, tümör ya da diğer sebeplerin ayrımı kolaylıkla yapılır. Beynin görüntülenmesi için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir.
- BT: (beyin tomografisi) Görüntüleme için X ışınları kullanılır. Görüntüyü 3 boyutlu görmemizi sağlar.
- MR ( Manyetik Rezonans) Görüntülemek için radyo dalgalarını kullanılır. Organ ve dokuların yapısı ile ilgili detaylı bilgi verir.
- PET:( Pozitron Emisyon Tomografisi) Damar yoluyla bir madde verilerek vücuttaki dağılımı incelenir. Kanser hastalarında metastaz(diğer organlara sıçraması) araştırılmasında kullanılır.
Demans Nedir ve Tedavisi Nasıldır?
Demansın net bir tedavisi çoğu zaman yoktur. Sadece belli başlı demans tiplerine yönelik tedavi ile kalıcı tedavi sağlanabilir. Altta yatan sebebi bilmek bu sebeple çok önemlidir. Tedavi edilebilir sebepler şunlardır:
- Depresyona bağlı: Erken tedavi alınması halinde depresyon demans belirtileri göstermeden engellenebilir.
- İlaç yan etkilerinde eğer demans belirtileri gösteriyorsanız bu durumu hekime anlatmanız ve yarar-zarar dengesi göz edilerek hekim değerlendirilmesi gerekebilir.
- Aşırı alkol kullanımına bağlı demans
- Tiroid hastalıkları tedavisi sağlanırsa demans belirtileri ortadan kalkabilir.
- Vitamin eksiklikleri giderilmesi halinde demans düzelebilir.
Demansın Tedavisinde Kullanılan İlaçlar:
Kolinesteraz inhibitörleri: Rivastigmin ve galantamin gibi ilaçlar beyindeki bazı kimyasal maddelerin seviyesini artırarak etkisini gösterir. Alzheimer kaynaklı demansın tedavisinde kullanılmasının yanı sıra diğer demans tiplerinde de belirtilerin geçici tedavisinde kullanılır
Memantin: Beyindeki Glutamin adı verilen maddenin aktivitesini düzenleyerek etkisini gösterir. Bu sayede beyin fonksiyonlarının devamı sağlanabilmektedir. Kolinesteraz inhibitörleri ile beraber verilebilir.
Bu ilaçlara ek altta yatan hastalığa bağlı başka ilaçlar da eklenebilir. Depresyon, uyku ilaçları anksiyete bozukluğu ilaçları verilebilir.
Aducanumab adlı bir ilaç Alzheimera bağlı beyindeki amiloidin maddesinin uzaklaştırılmasını sağlayabilmektedir. Özellikle erken teşhis durumunda işe yaramaktadır.
İlaç Dışı Tedavi Önerileri
- Hastanın ve hasta yakınının bilgilendirilmesi önemlidir.
- Hastanın yaşadığı ortam düzenlenmelidir.
- Hastanın kaybolmasına engel olmak için adımlar atılmalıdır.
- Hastanın ilaçları için mutlaka çetele tutulmalıdır. Hastanın ilaçları iki kere içmesi ya da içmeyi unutmasının önüne geçilmelidir.
Demans Nedir ve Tedavisi için Alternatif Tıp
Çoğu hastada tıbbi olarak kesin tedavisinin olmaması insanları alternatif tıbba itebilir. Ama bilinmelidir ki iyileştirici etkisi gösterilen kesin bir yöntem bulunmamaktadır.
E vitamini takviyelerinin bazı araştırmalar sonucu yararı gösterilmiştir. Ama halen araştırmalar yetersizdir. Yüksek dozda E vitamini almanın başka sağlık sorunlarına sebebiyet vereceğini unutmamalısınız.
Diş Eti Çekilmesi yazımız ilginizi çekeceğini düşünüyoruz.
Alzheimer ve Demans Aynı Şey mi ?
Hayır, Demans beyin fonksiyonlarındaki zayıflamanın yani bir belirtinin genel adıdır. Alzheimer ise ilerleyici sinir hasari ile giden ve demansa sebep olan bir hastalığın adıdır.
Demans Hastalığı Öldürücü müdür ?
Demans öldürücü bir hastalık olarak sayılabilir. Demansın çoğu tipinin etkin bir tedavisi yoktur.
Demansın Son Evresi Nasıl Olur ?
Görsel algısı ciddi miktarda azalmıştır. Aile fertlerini tanıyamaz. Günlük işlerini birileri yardım etmeden sürdüremez. Kelime haznesi daralmıştır ve televizyondakilerle konuşmaya çalışabilir.
Kaynak: nia.nih.gov
