“Çapraz bağ kopması nedir?” Sorusu ortopedi, spor hekimleri ve fizyoterapi hekimlerine çok sık yönlendirilen sorudur… Bu rahatsızlığın tedavisi nelerdir, ameliyat hangi durumlarda yapılmalıdır, gibi tüm merak edilenlerin cevabını sizler için araştırdık.
Çapraz bağlar dizimizin sabit kalmasını sağlayan bağlardır. Bir diz ekleminde ön ve arka çapraz bağ olmak üzere iki tane bulunmaktadır. Bu bağlar diz ekleminde X şeklinde bulunmaktadır. Ön çapraz bağ arka çapraz bağa göre daha kuvvetlidir.
Ayakta durduğumuzda vücut ağırlığının yarısı dizlere binmektedir. Ancak koşarken veya zıplama gibi hareketlerde dize binen ağırlık çok fazla artmaktadır. Çapraz bağlar bu yükün diz kemiklerine zarar vermemesini bacağın öne veya arkaya hareketini engeller.
Çapraz Bağ Yırtılması Nedir? Neden Olur ?

Çapraz bağ yırtılması yukarıda resimde görüldüğü gibi ön veya arka çapraz bağın yırtılması hasar alması sonucunda oluşur. Birbirlerine yakın oldukları için genellikle birlikte yırtılmaktadırlar. Ön çapraz bağ zedelenmesi daha fazla görülmektedir. Ülkemizde tam net rakam olmamak üzere yaklaşık bir yılda 5 bin çapraz bağ yaralanması görülmektedir.
Çapraz bağ yırtılması dereceleri bulunmaktadır. Derecelerine göre tedavi planlaması değişim göstermektedir. İşte çapraz bağ yaralanmalarının dereceleri;
- Birinci Derece : Bağda hafif hasarlanma görülür. Yırtılma yoktur. Bağda gerilme mevcuttur.
- İkinci Derece : Bağda meydana gelen hasar yırtılma aşamasına gelmiştir. Yırtılmış olsa bile çapraz bağlar günlük işler için gerekli desteği diz eklemine sağlamaktadır.
- Üçüncü Derece : Çapraz bağlarda yırtılma tamamen kopma seviyesine ulaşmıştır.
Kadınlarda yapısal özelliklerden dolayı ön çapraz bağ yaralanması erkeklere göre 5 kat daha fazla görülmektedir.
Çapraz Bağ Kopması Nedenleri?
Çapraz bağ kopması genellikle dışarıdan müdahale olmadan yanlış pozisyon alma sonucu oluşmaktadır. Nadir gözükmekle birlikte darbeler, trafik kazaları ve yüksekten düşme gibi durumlar sonucunda görülebilir. Ancak bu tip oluşan yaralanmalarda ön çapraz bağ kopması, arka çapraz bağ kopması, menisküs yırtılması ve yan bağ yaralanması birlikte görülebilmektedir. Aşağıda en sık görülen çapraz bağ kopması nedenleri yer almaktadır;
- Atladıktan sonra yere yanlış basma
- Dizini aşırı açmak
- Koşarken yön değiştirmek
- Ani yön değişimi
Ayrıca diz bölgesine yandan vurulması durumunda ön çapraz bağ ile birlikte İç yan bağ ve iç menisküs yaralanması meydana gelmektedir. Bu tip yaralanmaya mutsuz üçlü adı verilmektedir. Tedavide cerrahi işlemle hepsinin tamir edilmesi gerekmektedir.
Çapraz Bağ Kopması Belirtileri
Çapraz bağ kopması belirtileri kopmayı gerçekleştiren olayın ilk zamanlarında diz ekleminde bulunan diğer bağ yaralanmalarına benzerdir. Çapraz bağ yaralanmaları sonucunda ilk birkaç gün geçtikten sonra diz ekleminde şişlik ve ağrı azalmaktadır. Olayın sıcaklığı ile gerçekleşen bulgular gerilemektedir. Ancak özellikle merdiven çıkma, ani dönüşler ve yavaşlama sırasında dizde boşluk hissi olmaktadır. Bu durumda en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurması gerekmektedir.
Çapraz bağ kopması şüphesi varsa ayağın üstüne basılmaması gerekmektedir.
Çapraz bağ yaralanmaları sonucunda ortaya çıkan belirtiler şu şekildedir;
- Ses duymak çapraz bağ yaralanmalarında sıklıkla görülür. Yaralanma anında yüksek bir “PAT” sesi duyulmaktadır.
- Diz şişmesi ve ağrı en beklenen ve herkeste görülen belirtilerdir. Yukarıda resimde görüldüğü gibi diz yaralanma anından sonra şişmektedir. Ancak asıl şişme 6 saat sonra meydana gelmektedir. Bu sırada üstüne bastırmayacak şekilde ağrı olmaktadır. Genellikle bu kişiler topallayarak üstüne basmadan yürümektedirler. Şişme ve ağrı şikayeti 3 veya 5 gün içerisinde azalmaktadır.
- Diz kararsızlığı dizin boşluk hissi oluşturmasıdır. Kişiler ayaklarının boşaldığını söylemektedirler. Merdiven çıkma başta olmak üzere bir çok işi yerine getiremez.
Yukarıda yer alan belirtiler olduğu takdirde belirtilerin olay olduktan sonra bir hafta içerisinde düzelmesine aldırış etmeden mutlaka uzman bir doktor tarafından görüp değerlendirilmesi gerekmektedir.
Çapraz Bağ Kopması Teşhisi
Çapraz bağ kopması ortopedi veya spor hekimi uzmanı tarafından fizik muayene ve görüntüleme yöntemlerine göre teşhis edilmektedir. Hastaların olay anında ses duyması ve dizlerinin boşaldığını söylemesi teşhis koymak için oldukça önemlidir.
Fizik Muayene
Fizik muayene yöntemi ile çapraz bağ zedelenmesi kopma seviyesine gelip gelmediğine bakılır. Ayrıca kopmanın ön çapraz bağda mı arka çapraz bağda mı olduğu anlaşılmaktadır. Bu testlerin sonucunda kopmamış bağın kopabilme ihtimali olduğu için yalnızca uzman hekim tarafından yapılması gerekmektedir. İşte o testler ;
- Lachman Testi Yukarıda videoda görüldüğü gibi dizin hafif kırılarak bacağın alt taraftan yukarı ani çekilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Ön çapraz bağı kopmuş kimsede ayak öne doğru gelmektedir.
- Pivot Shift testi tamamen gevşemiş bir şekilde uzanırken doktorun diz bağlarının esneme sınırını gözlemlemektedir. Yukarıda videoda görüldüğü gibi sağlam bir diz esneyebilmektedir ancak bir yerde diz eklemini tutmaktadır. Çapraz bağı kopmuş kişilerde daha fazla esneme olmakta diz eklemini tutmamaktadır.
- Çekmece testi yukarıda videoda görüldüğü gibi diz 90 derece bükülüp elle çekmeye karşı dizin direnci ölçülmektedir. Ön çapraz bağ ve arka çapraz bağ yaralanmaları için ayrı ayrı ön çekmece testi ve arka çekmece testi yapılmaktadır.
Görüntüleme Yöntemleri
Görüntüleme yöntemleri olarak röntgen ve MR kullanılır. Görüntüleme yöntemlerinin kullanılma amacı kopan bağın durumunu görmek ve diz kapağı kırığı veya eklem değişimi olup olmadığını görmek amacıyla kullanılır.
- Röntgen dizdeki kırık kemikleri ve eklem değişimini göstermek amacıyla kullanılır.
- MR çekimi en sık kullanılan yöntemdir. Çünkü yırtığın durumunu derecesini çok net şekilde göstermektedir. Ayrıca kopan uçların yerini net bir şekilde gösterdiği için uygulanacak tedaviyi belirlemede oldukça önemlidir.
Çapraz Bağ Kopma Tedavisi
Çapraz bağ kopma tedavisi kişinin yaşına, kopan bağların bulunduğu konuma, eşlik eden başka bağ dokusu hasarına ve mesleğine bağlı değişmektedir. En fazla kullanılan yöntem fizik tedavidir. Fizik tedavi çapraz bağ yaralanmasının durumuna göre çeşitli evrelerde kullanılmaktadır. Birinci ve ikinci derece kopmalarda ameliyatsız ilaç ile tedavide kullanıldığı gibi üçüncü derece kopmalarda ameliyat öncesi ve sonrasında kullanılmaktadır.
Yaralanma meydana geldikten sonra ilk yapılması gereken dizdeki ağrıyı ve şişliği azaltmaktır. Şişkinliği azaltmak için RICE protokolü diye bilinen şu adımlar yapılması gerekmektedir;
- Dinlenme: Bağ yaralanmasının iyileşmesi için dinlenme gereklidir. Ayrıca bacağın üzerine basılmaması gerekmektedir. Bunun için koltuk değneği kullanımı önerilmektedir.
- Soğuk Uygulama: Buz uygulama olarakta adlandırılan yöntem ile bacağın şişkinliği azaltılabilmektedir. Uyanık olunan vakitlerde her 2 saatte 20 dakika soğuk uygulanması önerilmektedir.
- Sıkıştırma: Dizin etrafını elastik bir bandaj ile veya dizlik takılması önerilmektedir. Bu sayede dışarıdan sıkıştırmak ile dizin fazla şişmesinin önüne geçilmektedir. Kanlanmasını bozacak kadar çok sıkı sarılmamasına dikkat edilmesi gerekmektedir.
- Yükseklik: Dizin kalp seviyesinin üstünde tutulması gerekmektedir. Bu şekilde kanın kalbe dönüşü kolaylaşır ve dizde meydana gelen şişlik azalmaktadır.
İlaç Tedavisi
İlaç tedavisi dizde meydana gelen ağrı ve şişliğin kesilmesinde kullanılmaktadır. Genellikle NSAİ ilaç grubundan ilaç kullanılmaktadır. İçerdikleri etken maddesi sayesinde ağrı hafiflerken dizin şişmesine sebep olan iltihabı azaltmaktadır. RICE protokolü ile birlikte kullanıldığında başarı şansı artmaktadır.
Şişliğin azalmadığı durumlarda Steroid kullanılmaktadır. Ancak bu ilaç eklem içine yapıldığı için hastanede doktor gözetiminde yapılması gerekmektedir. Yan etkilerinin fazlalığı sebebiyle çok fazla kullanılması önerilmemektedir. NSAİİ ile geçmeyen şişliklerde kullanıldığında dizdeki şişliği indirdiği gösterilmiştir.
Çapraz Bağ Zedelenmesinde Fizik Tedavi
Çapraz bağ zedelenmesi sonucunda birinci ve ikinci derece yaralanmalarda fizik tedavi kullanılmaktadır. Fizik tedavi egzersizlerini yaparken yukarıda yer alan tedaviler birlikte uygulanması gerekmektedir. Tedavide en fazla kullanılan egzersiz ise aşağıdaki videoda gösterilmektedir.
Fizik tedavi egzersizleri çapraz bağ yırtılmasının durumuna göre ve uygulanan tedaviye göre çok değişkenlik göstermektedir. Bu yüzden alanında uzman kişilerin önerdiği egzersizlerin yapılması gerekmektedir.
Ameliyat
Çapraz bağ yaralanmalarının büyük bir çoğunluğu üçüncü derece olduğu için ameliyat tedavisi sık görülmektedir. Dizin iç yüzeyinde bol miktarda kıkırdak dokusu bulunduğu için ve kıkırdak dokusunun ameliyatta hasar görme ihtimalinin yüksekliği sebebiyle önerilmemektedir. Çünkü kıkırdak dokusu hasar gördükten sonra geriye dönüşsüz olmaktadır. Ameliyat olması önerilen kişiler şu şekildedir;
- Sporcular gibi dizini aktif kullanan kişiler
- Fizik tedavi ile iyileşme gözlenmeyen kişiler
- Dizde birden fazla bağda yaralanma veya kopma olan kişiler
- Diz kıkırdağı hasar görmüş veya görme ihtimali olan kişiler
- Günlük aktiviteler sırasında dizde bükülme olan kişiler
Bu durumlarda veya doktorunuz tarafından durumunuz değerlendirilip ameliyat önerisi ile ameliyat gerçekleşmektedir. Yapılan ameliyatta kopan iki parça ortasına greft adı verilen sağlam bir parça konularak dikilmektedir. Ameliyatın yapılması için dizin şişliğinin inmesi gerekmektedir. Bu yüzden yırtılma ne kadar şiddetli olursa olsun dizin şişliğinin geçmesi beklenmektedir. Genellikle tedaviye uyulduğu takdirde 15 – 20 gün içerisinde şişlik inmektedir.
Dizdeki şişkinliğin inmesini beklendiği durumlarda hareket edilmez ise kaslar atrofiye (küçülmeye) gider. Bunun sonucu olarakta kopan iki parça birbirinden uzaklaşmaktadır. Bu durumun yaşanmaması için aşağıda yer alan egzersizleri mümkün olduğunca çok sayıda yapması gerekmektedir.
Çocuklarda çapraz bağ ameliyatı büyüme kıkırdaklarına zarar verilebilmesi sebebiyle önerilmemektedir. Boy büyümesinin mümkün olduğunca gerçekleşmesi beklenmektedir. Ancak bu süre zarfında diz eklemine fazla yük bindirmemesi gerekmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda çocukların hareketliliği devam ettiği için diz eklemine fazla yük bindirerek kıkırdaklara ve Menisküslere zarar verdiği gösterilmiştir.
Çocuklarda ameliyata karar vermek yetişkinlere göre daha zor bir durumdur. Yukarıda bahsedildiği gibi kıkırdağa verilebilecek olası zararlar değerlendirilerek hareket edilmesi gerekmektedir. Yapılacak değerlendirmede çapraz bağ zedelenmesinin yanında en önemli etken kişinin söylenen tedaviye uyup uymadığıdır.
Çapraz Bağ Kopması İyileşme Süreci
Çapraz bağ kopması iyileşme süreci oldukça yavaştır. Bunun en önemli sebebi ise diz bölgesinin az kanlanmasıdır. Az kanlanma gerçekleştiği için yara iyileşme süreci uzamaktadır. Yapılan ameliyat sonrasında 2 veya 3 gün içerisinde destekli bir şekilde ayağa kalkma gerçekleşebilmektedir. Tam olarak iyileşmeyi etkileyen faktörler şunlardır;
- Ameliyat öncesinde dizin şişlik durumu ameliyat sonrasında dizin tam açılma durumunu etkilemektedir. Şiş bir dizin ameliyatı sonrasında diz ekleminin tam açılamaması veya uzun süre sonra tam olarak açılması görülebilmektedir.
- Ameliyat sonrasındaki egzersizler düzenli bir şekilde yapıldığı takdirde iyileşme süreci hızlanmaktadır. Normal kişilerde iyileşme süreci bir yıldan uzun sürebilirken egzersizleri çok sıkı bir şekilde uygulayanlarda bu süre 6 aya kadar inebilmektedir.
Diş eti şişmesi neden olur? yazımız ilginizi çekeceğini düşünüyoruz.
Ön Çapraz Bağı Kopan Yürüyebilir Mi?
Evet ön çapraz bağı kopan kişiler yürüyebilmektedir. Kopmanın derecesine göre bazı kişiler topallayarak yürüyebilmektedir. Ancak kopmanın ilerlememesi için üzerine basılmaması gerekmektedir.
Dizlik Günde Kaç Saat Takılır?
Dizlik uyanık olunduğu vakitler takılmalıdır. Ancak gün içerisinde her 4 saatte 15 dakika çıkarılması gerekmektedir.
Ön Çapraz Bağ Kendini Yeniler Mi?
Hayır ön çapraz bağ kendini yenileme özelliği bulunmamaktadır. Kanlanmasının az olması sebebiyle de yara iyileşmesi geç olmaktadır. Hızlandırmak amacıyla egzersiz yapılması gerekmektedir.
Kaynak: webmd.com
Cevap Yazın