İntihar düşünceleri, kişinin kendini öldürmesine yönelik fikirleridir. Anlık duygu durumu ile bir anda aklınıza gelmiş olabilse de asıl önemli olanları planlı intihar düşünceleridir. Sürekli intiharı düşünmek ve özkıyım girişimlerine ilerlemeden önlem alınması gereken bir sağlık sorunudur. Yazımızda kendi canına kıyma riskini arttıran etmenler ve tedavisi hakkında detaylı bilgileri bulabilirsiniz.
İntihar Nedir
İntihar bir insanın kendi hayatına kasıtlı olarak son vermesidir. Türkçe karşılığı özkıyımdır. Özkıyım girişimi olmadan sadece düşünmek bile tıbbi acil bir konudur. En kısa sürede acil destek almanız gerekmektedir.
Hangi sebeple olursa olsun ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Ekonomik buhran ve savaş gibi dönemlerde sıklığı arttığı için toplumsal bir boyutu da vardır. Buna karşılık özkıyım girişiminde bulunan insanların yaklaşık %95’inde ruhsal bozukluk tanısı vardır. Biz yazımızda insan ruh sağlığını ilgilendiren yönüyle ele alacağız.
İntiharla İlgili Kavramlar Nelerdir ?
İntiharla alakalı bazı kavramlar birbirine karışabilir. Örneğin intihar girişimi ile intihar aynı şey değildir. Bazı insanlar öldürme amacı gütmeden kendine zarar verme isteğiyle yaptıkları eylemler intihar olarak adlandırılmaz.
- İntihar düşüncesi: Özkıyım niyetini üzerine düşünceler içermesidir.
- Kendine zarar vereceği zamanı, hangi yolu kullanacağı gibi planların olması durumun ciddiyetini gösterir.
- İntihar girişimi: Kendine zarar verme düşüncesinin eyleme dökülmüş halidir. Kişi zarar görmüş ama eylem ölümle sonuçlanmamıştır.
- Başarısız intihar girişimi: Eğer kişi zarar görmeden eylem engellenmişse bu şekilde adlandırılır.
- Kasıtlı kendine zarar verme: Kişinin sonucunda ölüm olmayacak yöntemleri kullanılarak kendisine acı verici eylemlerde bulunmasıdır.
- En tipik örneği kol sırtına yüzeysel kesikler atmaktır. Bazı ruhsal hastalıklarda görülebilir.
İntiharı Düşünmek Hangi Yaşlarda Görülür ?
Yaygınlığı giderek artan ve ergenlik çağlarından yaşlı populasyona kadar her yaşta görülebilir. Bir çok insan hayatının bir döneminde sürekli intiharı düşünmek durumunu yaşamaktadır.
Genç yaşlarda özellikle kendine zarar verme düşünceleri sık olsa da yaşla beraber özkıyım oranı artmaktadır. Eski araştırmalara göre genç yaşlarda intihar sıklığı artsa da 15 yaş altında oldukça nadirdir.
Farklı topluluklarda yapılan araştırma sonuçları farklılık göstermektedir. Bir çalışmaya göre kadınlarda 55 yaş erkeklerde de 45 yaş en riskli dönemdir.
Özkıyım Riski Arttıran Etmenler ve Risk Grupları
Araştırmalara göre bazı özel gruplarda öz kıyım riski fazla bulunmuştur. Bu gruptaki intihara meyilli insanlar diğer insanlara göre daha fazla intiharı düşünmek ve daha fazla kendşne zarar verme girişiminde bulunmaktadırlar.
1.Erkekler Kadınlara Göre 3-4 Kat Daha Fazla İntihar Eder
Erkekler kadınlara göre 3-4 kat daha fazla özkıyım etmesine rağmen kadınların intiharı düşünmek ve girişimde bulunma sayısı erkeklere göre yaklaşık 3 kat fazladır. Buna karşın bu girişimlerin pek çoğu başarısız girişimlerdir. Bunun nedenlerini şu şekilde sıralana bilinir;
- Toplumsal olarak erkeğe dayatılan görevlerin baskısı sonucu (evlilik masrafları, ev geçindirme vb) ekonomik kaygılar bu duruma sebep olabilir.
- Erkeklerin zayıf görünme endişesiyle problemlerini yardım almadan çözmek zorunda olduğunu düşünmesi de bu veriyi açıklayabilir.
- Kadınlarda ise istem dışı evlilik ve hamilelik sonrası depresyon döneminde kendine zarar vermeyi düşüncesi görülebilmektedir.
2.Bekarlık Özkıyım Riskini 2 Kat Artırır
Bekar insanların evli insanlara göre özkıyım riski 2 kat artmıştır. Yapılan çalışmalarda bunun nedenleri olarak aşağıda yer alan şeyler gösterilmektedir.
- Özellikle çocuğu olan evli insanların kendine zarar verme daha az başvurdukları belirlenmiştir.
- Buna karşın boşanma veya sevgiliden ayrılma durumları öz kıyım riskini artırmaktadır.
- Yakın bir zamanda çok sevdiğiniz birinin vefat etmesi de kendine zarar verme riskini artırmaktadır.
3.Sosyal Yaşam
Sosyal yaşam, sosyal statü ve yaşanılan yer riski şöyle etkilemektedir;
- Sosyal statünün yüksek olması veya düşük sosyal statüye sahip olmak kendine zarar verme riskini artırmaktadır.
- Kentsel bölgelerde yaşayanlarda kırsal kesime oranla özkıyım riski artmaktadır.
- Doktorluk yapan kişilerde risk fazladır. Psikolojik olarak yıpratıcı çalışma koşullarına ek ilaçlara erişimin kolay olması bu durumu açıklayabilir.
4. Psikolojik Rahatsızlıklar
- Özkıyım riskini hastalığa göre 3-12 kat arasında arttırdığı bilinmektedir.
- Kendine zarar veren kişilerin %80’inde depresyon tanısı mevcuttur. Buna ek olarak şizofreni, demans ve alkol bağımlılığı sayılabilir.
- Bazı psikiyatrik ilaçlar özellikle kullanıma yeni başlandığı dönemlerde henüz etkisini tam gösterememesi sebebiyle riski artırmaktadır.
- Hastanede psikiyatri servisinde yatarak tedavi alan insanlar oradan ayrıldıkları ve ayaktan tedaviyle izlenmek üzere eve gönderildikleri ilk zaman diliminde risk artmaktadır.
5. Toplumdan Dışlanmış Gruplar
Toplumdan dışlanmış gruplarda sürekli intiharı düşünmek görülen bir durumdur. Bu grupları şu şekilde sınıflandırabiliriz.
- Irkçılığa maruz kalan insanlarda kendine zarar verme düşünceleri sık görülür. Özellikle Amerika’da çok fazla görülmektedir.
- Hapishaneye girmiş insanlarda sık sık kendi bedenine zarar vermeyi düşünmek çok fazla görülmektedir. Bu kişiler kendilerine zarar verebilir ve kendi canına kıyma girişiminde bulunabilir.
- LGBT bireyler yapılan çalışmalarda kendine zarar verme riski daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır.
6. İş Hayatı ve Diğer Sebepler
- İş hayatındaki önemli bir başarısızlık, uzun zaman üzerinde çalışılan işin olmaması gibi durumlarla karşılaşan bireyler ile işten kovulan insanlarda kendine zarar verme riski artmaktadır.
- Ekonomik problemler yaşamak özkıyım riskini artıran önemli sebeplerdendir.
- Emekli olmak da kendine zarar verme riskini artırmaktadır.
- Sosyal yalnızlık çeken insanların kendine zarar verme durumuna daha yatkın olduğu söylenebilir.
- Ciddi sağlık problemleri: Tedavisi olmayan hastalıklara yakalanmak, uzuv kaybına sebep olacak trafik kazası benzeri durumlar
- Genetik yatkınlık: Ailevi yatkınlık söz konusu olabilir. Ailesinde öz kıyım öyküsü olanlarda risk daha fazladır.
Çevremizdeki İntihara Meyilli İnsanları Nasıl Anlarız ?
Ülkemizde kendine zarar verme vakaları giderek artmaktadır. Özellikle yukarda bahsettiğimiz risk faktörlerine sahip insanlar bazen kendilerini çaresiz hissedebilirler ve kendi canına kıymaya başvurabilirler.
Yakınlarımızın başına böyle bir iş gelmemesi için erkenden önlem almamız gerekmektedir. Etrafımızdaki insanların söylemlerinde umutsuz, yaşamayı anlamsız bulan, kendisini işe yaramaz bulan veya başkaları tarafından değersiz görüldüğünden bahseden insanlar dikkat çekmelidir.
Kendi vücuduna zarar vermeye meyilli insanların ortak özellikleri olarak bunlar sayılabilir:
- Uyku problemleri yaşarlar: erken uyanabilirler, yataktan çıkmak istemeyebilirler
- İştah problemleri yaşarlar: İştah durumlarında değişiklikler olur, kilo alır ya da verirler
- Kişisel bakımlarını aksatırlar: kendilerine olan saygılarını yitirmişlerdir, saçları dağınık ve/veya kılık kıyafeti özensiz olabilir.
- Asosyal davranışlar sergileyebilirler iletişim kurmakta zorlanabilirler
- Yakınları için mektuplar veya vasiyetler yazabilirler.
- Bir vasiyet yapmak veya malları paylaştırmak
Tedavi
İntiharı düşünmek tıbbi acil bir konudur ve tedavi gerektirir. Tedavi öz kıyım düşüncesini hayata geçirmiş kişiyi kurtarmaktan başlar elektroşok ve psikoterapiye kadar çok değişik ve farklı şekillerde yapılmaktadır. Aşağıda yer alan tüm tedaviler ve durumlar kişiden kişiye değişmektedir.
Kendinizin ya da bir yakınınızın kendi canına kıyma girişiminden şüpheleniyorsanız 112 acil servis yardım hattını aramalısınız. Yardım gelene kadar kendine zarar verme girişiminde bulunacak insanın yalnız kalması engellenmelidir.
Öz kıyım girişiminde bulunan kişiye acil serviste ilk değerlendirilme yapılır. Kendine zarar verme girişiminde bulunan insanın kurtarılması için gerekli her türlü çaba gösterilir. Bu şekilde iyileştirilen hastalar ve başarısız öz kıyım girişimindeki hastaların ruhsal durumu değerlendirilir.
İntihar girişiminin sebebi anlaşılması için ve tekrarlanmasının önlenmesi için psikiyatrik muayene yapılır. Hekimle işbirliği yapmanız ve dürüst olmanız tedaviyi kolaylaştıracaktır.
İntihar Tedavisi İçin Hangi Durumlarda Hastaneye Yatış Gereklidir ?
Hekim düşük riskli olduğunu düşündüğü hastaları ayaktan tedavi ile takip edebilir. Tedavi takibiniz için belli aralıklarla hekimle görüşmeler şeklinde devam edecektir. Bu görüşmelerde hekiminizin önerdiği tüm tavsiyelere uymanız gerekmektedir. İntiharı düşünen kişinin de yalnız yaşaması uygun değildir.
Ama çoğu durumda hekiminiz tedavinizden emin olmak için öncelikle hastaneye yatırmayı uygun görecektir. Bu durumlar şunlardır:
- Planlayarak intihar girişiminde bulunan hastaların yatırılarak tedavisi uygundur.
- Hastanın sosyal çevresinin yetersiz olduğu, evde iyi bir şekilde takip edebilecek bir tanıdığı olmadığı durumlarda hastane yatışı tavsiye edilmektedir.
- Hasta yeni tanı almışsa ve yeni ilaç tedavilerine başlanmışsa hastanın iyi gözetim altında tutulması gerekmektedir. Bazı ilaçlar ilk başlandığında intihara meyil oluşturabilir.
Hasta ve Yakınlarının Bilinçlendirilmesi
Bu eğitimler tedavinin önemli bir parçasıdır. Hekiminiz riskli durumlar, ilaçların kullanım düzeni ve hangi durumlarda hekim kontrolünü öne çekmeniz gerektiğini anlatacaktır.
Bunun haricinde hekiminiz düzenli aralıklarla hastanın durumunu yakınlarından da dinlemek isteyecektir. Bilinçli yakınlar hastanın ilaçları düzenli kullanmasını ve hastanın düşüncelerindeki ani değişikliklerin takibi ile tedavi uyumunu sağlar.
Psikoterapi Seansları
Profesyonel danışmanlar tarafından verilen psikiyatrik danışmanlık hizmetidir. Bu seanslar esnasında kişinin kendini keşfetmesi, kendine zarar verme düşüncesinin altta yatan sebebinin ortaya çıkması sağlanır. Psikolojik danışman sizin duygu ve düşüncelerinizi kontrol altında tutmanızı sağlamanıza yardımcı olacaktır ve sürekli intiharı düşünmek den sizi kurtaracaktır.
Kaç psikoterapi seansı gerektiği hastaya ve altta yatan sebebe bağlı olarak değişmektedir. Genellikle 2 ay süre içerisinde önemli bir ilerleme sağlanır.
Bağımlılık Tedavisi
Altta yatan bağımlılık olması durumunda nedene yönelik tedavi yapılması gerekir. Uyuşturucu veya alkol bağımlılığı tedavisi için bağımlılık tedavisine ek olarak grup terapisi önerilir.
Tedavi sırasındaki ilk 1 ay en zor dönem olsa da ilk 6 ay inişli çıkışlı geçebilir. Hasta 6. aydan itibaren yeni bir hayata başlar. Bu durumda intiharı düşünmek fikrinden kurtulmuş olur.
İlaçlar
Hekiminiz altta yatan psikiyatrik rahatsızlıkların tedavisinde kullanılmak üzere ilaç önerebilir. Bu ilaçlardan en sık kullanılanı depresyon karşıtı ilaçlardır. Bu ilaçlar beyindeki bazı kimyasalları etkileyerek duygu durumumuzu düzenleyen yaygın bir ilaç grubudur.
Kendine zarar verme durumunun tedavisinde kullanılan bu ilaçlar belirtileri azaltarak öz kıyım riskini azaltarak etkilerini gösterirler:
- Antidepresanlar (SSRI, SNRI, MAO inh. ..)
- Antipsikotik ilaçlar (klasik ilaçlardan haloperidol, klorpramazin; atipik ilaçlardan da risperidon, olanzapin …)
- Anti-anksiyete ilaçları (Fluoksetin, Sertralin, Essitalopram…)
EKT (elektrokonvülsif tedavi):
Elektroşok tedavisi olarak da bilinir. Belli psikiyatrik hastalıkların tedavisinde beyine düşük doz elektrik akımı verilerek uygulanır.
İşlem sırasında hasta genel anestezi (uyuma) altında olduğu için acı hissetmeyecektir. Etkisi genellikle 3. ya da 4. seans sonunda başlayacaktır.
Fixdual yazımız dikkatinizi çekebilir.
Özkıyımla Alakalı Bilinmesi Gerekenler
İntihar düşünceleri çok ciddi sonuçları olan bir ruh sağlığı problemidir. Her türlü tedaviye ve önleme rağmen engellenemeyebilir. Bu yüzden asla göz ardı edilmemelidir.
Her şeye rağmen kişisel bakım yapmak ve sağlığına dikkat etmek kişinin psikolojisini çok olumlu etkilemektedir. Bu sebeple iyi uyumak ve diyete dikkat etmek basit ama etkilidir
Kendine zarar vermeyi düşünen insanların uyuşturucudan ve yüksek alkol almaktan sakınmalıdır. Aksi takdirde fevri hareketler de bulunabilirsiniz ve kontrolü kaybedebilirsiniz.
Sürekli İntiharı Düşünmek Durumunda Olan İnsanların Yapması Gerekenler
- İntiharı düşünmek ilk aklınıza gelmeye başladığı anda tıbbi desteğe başvurmalısınız.
- Etrafınızdaki insanlara nasıl hissettiğiniz anlatmak size iyi gelecektir. Bunu yaparken sizi anlamayacaklarını düşünmek veya yargılayacaklarından korkmak size zaman kaybettirebilir.
- İnsanlara düşüncelerinizden bahsetmenizin onları üzeceğini düşünüyor olabilirsiniz. Ancak sevdiklerinize kendinizi anlatmak üzerinizdeki yükü hafifletecek ve daha da kötü sonuçları engelleyecektir.
“İntihar düşünceleri kalıcı olmak zorunda değildir. Bir gün Yaşam için motivasyonunuzu geri kazanabilirsiniz.”
- Sürekli intihar düşünüyor olabilirsiniz. Bu duygularınızın da geçici olduğunu ve her insanın hayatının bir döneminde intihar düşündüğünü bilmek sizi rahatlatabilir.
- Kendine zarar verme düşünceleri kafanızı meşgul ettiği sırada sevdiğiniz şeyleri yapmak size iyi gelecektir. Bu kimisi için dışarı çıkıp biraz hava almaktır kimisi için de ılık bir duş almaktır.
- Ciddi ciddi intiharı düşünmek durumunda olanlara verilebilecek en iyi tavsiyelerden biri de geleceğe dair yapmak istediklerini belirlemek olacaktır. Bu belki izlemek istediğiniz bir turnuva finali belki de sevdiğiniz dizinin final bölümü olabilir.
Bir Yakını İntihar Düşünenlerin Bilmesi Gerekenler
- Çevrenizdeki yakınlarınızdan birinin kendine zarar verme teşebbüsünden şüpheleniyorsanız onla konuşmanız yapacağınız ilk şey olmalıdır.
- Düşünülenin aksine öz kıyımla alakalı konuşmak yakınınızın intihar riskini artırmaz.
- Eğer kendine zarar verme ile alakalı şüpheden ziyade kanıtlarınız veya ciddi bir hissiyatınız varsa acilen tıbbi yardım almasını sağlayın.
Ailenizden ya da yakınlarınızdan biri kendi canına kıymayı düşünüyorsa onun için yapabileceğiniz en iyi şey onu yargılamadan dinlemek ve empati yapmaya çalışmaktır. Bu sırada onun tıbbi yardım alması için teşvik etmelisiniz.
- Aynı evi paylaşıyorsanız onun yaşadığı ortamdaki potansiyel kendine zarar verme aletlerinden (silah, bıçak ve ilaç vb.) uzak tutmalısınız. Yaşadığı ortamı güvenilir hale getirmelisiniz.
- Yakınızın duygu durumundaki ani değişiklikleri dikkatle takip etmeniz gerekmektedir. Kendi canına kıymaya karar vermiş ve birden problemleri çözülmüş gibi davranabilir.
Kaynakça: Mayoclinic.org/
