Hipoksik İskemik Ensefalopati özellikle yenidoğan*larda yüksek ölüm ve nörolojik hasar riski oluşturabilen ve acilen tedavi edilmesi gereken bir sağlık sorunudur. Oksijensiz kalmaya ve kan akımının azalmasına bağlı olarak gelişebilmektedir. Henüz bu durumu tamamen hasarsız atlatmaya yönelik yöntemler bulunamamış olsa da çalışmalar devam etmekte ve alternatif yöntemler sunulmaktadır.
Hipoksik İskemik Ensefalopati hangi sebeplerle meydana gelir? Ensefalopatilerin kaça ayrıldığını ve birbirinden nasıl ayırt edildiğini yazımızın ilerleyen bölümlerinde bulabilirsiniz.
Ensefalopati Nedir?
Ensefalopati, beyin hasarlanmasını takip eden ve hastanın bilincini veya uyarılma düzeyini etkileyen zihinsel durumdaki bir değişikliği ifade etmektedir. Ensefalopati, bir tanıdan çok klinik bir bulgudur ve altında yatan birçok potansiyel nedene sahiptir. Beyin hasarına sebep olan çeşitli mekanizmalar şunlardır:
Geri Dönüşümlü Ensefalopati Nedenleri
- Üremik Ensefalopati:
- Hepatik Ensefalopati:
- Hashimoto Ensefalopatisi:
- Status Epileptikus
- Beyin Tümörü
Geri Dönüşümsüz Ensefalopati Nedenleri
- Hipoksik-İskemik Ensefalopati
- Kronik Travma*tik Ensefalopati
Ensefalopatiye yol açan nedenler geri dönüşümlülüğüne yani kalıcı olup olmamasına göre ikiye ayrılabilir.
Bu nedenler arasında beyin kan akımının yetersiz olması ve beyne yeterince oksijen ulaşamaması da sıkça yer almaktadır. Bu yetersizlik sonucunda beyinde hasar meydana gelmekte ve bu durum Hipoksik İskemik Ensefalopati (HİE) olarak adlandırılmaktadır. Sıklıkla yenidoğanlarda ve bebeklerde görülmesinin yanında her yaş grubunda çeşitli nedenlerle meydana gelebilmektedir.
Hipoksik İskemik Ensefalopati Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
HİE’nin çocuklardaki en sık nedeni, oksijen yetersizliğine bağlı nabzın olmaması olarak tanımlanan asfiksi ve sonucunda kalbin durmasıdır. Hipoksik iskemik ensefalopati yenidoğanlarda meydana gelen asfiksinin en ağır sonuçlarındandır. Bunun dışında HİE için birçok faktör bulunmaktadır.
Bunlar arasında:
- Kalp krizi
- Ventriküler aritmiler
- Şoka bağlı olarak kan akımında azalma
- Boğulma
- Karbonmonoksit zehirlenmesi
- Kafa travmaları
- Ağır kansızlık
- Nöromüsküler hastalıklar
- Enfeksiyonlar
- Guillain-Barre Sendromu, ALS gibi solunum kaslarında felce neden olan hastalıklar
- Annede hamilelik sırasında yüksek tansiyon
- Allerjik reaksiyonlar
- Vücut ısısının 40°C üzerinde olması
- Kan şekerinin düşmesi
- Kanda karbondioksit seviyesinin yükselmesi
- Akciğerlerin fonksiyonunun yetersiz olması
- Omurilik hasarı
- Prematüre doğum
- Kanama, plasenta hasarları ve göbek kordonu komplikasyonları gibi doğum sırasında meydana gelebilecek sorunlar
Hipoksik İskemik Ensefalopati Belirtileri Nelerdir?
Beyin dokusu, diğer dokulara göre daha hassas ve hayati öneme sahip bir yapıdır. Bu nedenle oksijensizlikten kolay etkilenmektedir. Etkilenen beyin bölgesine göre farklı belirtiler görülebilmektedir.
HİE’de ortaya çıkan belirtiler genellikle nörolojiktir. Aşağıdaki tabloda belirtiler bir araya getirilmiştir.
| Bilinç bulanıklığı | Konvülziyon | Reflekslerde azalma/kaybolma |
| Bayılma | Göz bebeklerinin normalden fazla/az genişlemesi | Kalp atış hızında azalma |
| Solunumun baskılanması / Nefes darlığı | Devamlı uykulu olma hali ve koma | Anormal göz, ağız ve dil hareketleri |
| Solunum ritminde düzensizlik | Bebeklerde düşük sesle ağlama | Beslenme güçlüğü |
| Görmede bozukluk | Duruş bozuklukları | Yenidoğan*larda, doğum sırasında ağlama duyulmaması |
| Hareketlerde azalma | Kas tonusunda, hareketlerinde ve gücünde azalma |
Hipoksik İskemik Ensefalopati Sonucunda Hangi Durumlar Meydana Gelir?
Temel olarak en önde gelen sonucu beyin işlevlerinde ve hareketlerde bozulmalardır. Hipoksik İskemik Ensefalopati sonucunda ortaya çıkan sorunlar şu şekilde sıralanabilmektedir:
- Epilepsi
- Davranış ve konuşma bozukluğu
- Görme kaybı
- İşitme kaybı
- Okul başarısızlığı, öğrenme güçlüğü
- Gelişme geriliği
- Zekâ geriliği
Hipoksik İskemik Ensefalopati sonucunda sistemik olarak da etkiler görülebilmektedir:
- Karaciğer hasarı
- Böbrek yetmezliği
- Hipertanisyon
- Asidoz
- Vücutta sodyum, kalsiyum gibi iyonlarda dengesizlik vb.
Hipoksik İskemik Ensefalopati Evreleri Nelerdir?
Hipoksik İskemik Ensefalopati 3 evrede gözlemlenmektedir. Klinik bulguların şiddetine göre evresi ve ağırlığı belirlenmektedir. Aşağıdaki tabloda HİE bulguları ve buna uygun evreleme görülmektedir.
| EVRE 1 | EVRE 2 | EVRE 3 | |
| Bilinç Durumu | Çok Uyarılmış / Hareketli | Uykulu | Koma* |
| Nöromusküler* Kontrol | Aşırı Hassas | Ani Hareketlerde Bozulma | ANİ HAREKET YOK |
| Kas Tonus*u | Normal | Artmış | Azalmış |
| Derin Tendon Refkleksleri | Belirgin | Belirgin | Azalmış |
| Yakalama Refleksi | Canlı | Canlı | Azalmış |
| Emme Refleksi | Zayıf | Zayıf / Yok | Yok |
| Göz Bebekleri | Geniş | Küçük | Değişken |
| Kalp Hızı | Artmış | Azalmış | Değişken |
| Mide Hareketleri | Normal / Az | Artmış | Değişken |
| Bilinç Bulanıklığı | Yok | Sık | Nadir |
| Süresi | 24 Saatten Kısa | 2-4 Gün | Günler / Haftalar |
- Evre 1 (Hafif): Sıklıkla normal sonuçlanmaktadır
- Evre 2 (Orta): Beyin felcini de içeren motor ve bilişsel anormallik riski artmıştır.
- Evre 3 (Ağır): Ölüm oranı %75, hayatta kalanların tamamında nörolojik hasar kalmaktadır.
Hipoksik İskemik Ensefalopati Tanısı Nasıl Konur?
HİE’de bazı işaretler doğumdan kısa süre sonra ortaya çıkabilmektedir. Özellikle organlarda görülen işlev bozuklukları yüksek HİE ihtimalini işaret etmektedir. Aynı zamanda yaşamın ilk 24 saatindeki nöbetler de HİE olasılığını gösterebilmektedir.
Tanı sürecinde ilk olarak fizik muayene yapılır. Ardından beyin MR çekilerek oksijensiz kalmış alanlar belirlenir ve bu alanlarda kan akımının azalmış olduğu tespit edilir. Yenidoğanlarda doğumdan sonra göbek kordonundan uygun şekilde kan alınarak laboratuvara incelemeye gönderilir. Bunun dışında koldan alınan kan ile kan gazları ölçümü yapılabilir, kandaki oksijen ve karbondioksit değerleri ölçülebilir.
Tanı Kriterleri
HİE tanımlanması için aşağıda belirtilen kriterlerden en az 3 tanesinin sağlanması gerekmektedir:
- Fetüsun oksijensizlik veya asidoz durumuna doğru ilerlemesi ile “stres” altında olduğunu gösteren bulgular
- Doğumda en az 5 dakika pulmoner balon valvüloplasti (PBV) gereksinimi
- 5. Dakikada APGAR skorunun 5’ten küçük olması
- Kord kanı gazında pH’ın 7.0’dan düşük olması
- Çoklu organ yetmezliği
- Anormal EEG (Elektroensefalografi) bulguları
Hipoksik İskemik Ensefalopatide EEG
EEG testi, beyindeki elektriksel dalgalanmaların bir cihaz yardımı ile ölçülmesi yoluyla beyin fonksiyonları hakkında fikir sahibi olunmasını sağlayan bir testtir. EEG çekimi için elektrotlar, özel bir yapıştırıcı madde ile saçlı kafa derisine yapıştırılmaktadır. Elektrotlar beyne elektrik vermez, yalnızca beyindeki elektriksel aktiviteyi ölçmektedir. Bu yüzden EEG ağrılı bir işlem değildir.
EEG günümüzde hipoksi geçiren yenidoğan*a yaklaşımda en çok tercih edilen laboratuvar yöntemi olarak kabul edilmektedir. Evreler henüz belirlenmeden gidişat hakkında bilgi verebilmektedir.
APGAR Skoru
Apgar skoru, yenidoğan*larda uygulanan bir testtir. Doğumdan sonraki 1. ve 5. dakikalarda bakılmaktadır. Bebeğin solunum şekli, kalp atım hızı, cilt rengi, hareket düzeyi, reflekslere yanıtına bakılır ve belirlenen tabloya göre skorlama yapılır. 5’ten düşük puan alınması bebekte ciddi riskli bir durumun göstergesidir.
Hipoksik İskemik Ensefalopati Tedavisi?
Hipoksik İskemik Ensefalopatide öncelikle altta yatan neden belirlenmeli ve buna yönelik tedavi uygulanmalıdır. Öncelikle hayati tehlike içeren acil durumlarda kalp masajı ile kalbin çalışması ve solunumun yeniden yapılabilmesi sağlanmalıdır. Solunum baskılanması mevcutsa uygun ventilasyon sağlanmalıdır. Vücut ağırlığı, idrar çıkışı, elektrolit takibi ve böbrek fonksiyonlarının takibi yapılmalıdır.
Soğuk Tedavisi(Hipotermi)
İlk müdahalenin ardından hipotermi uygulaması yapılmalıdır. Bu yöntemde oksijensiz kaldığı için hasarlanan beyin dokusu cihaz yardımı ile soğutulur ve oluşan hasarın en az düzeyde tutulması sağlanmaktadır. Bu yöntem ile soğutulan beyindeki enerji metabolizması hızı azaltılarak atık birikimi de önlenebilmektedir. Bu yöntemde vücut ısısının 32.5-35 derece aralığında olması hedeflenmektedir. Optimal tedavi süresi 72 saattir. Hipotermi sonucunda vücutta ağrı meydana gelebilmektedir, bunun için ağrı kesiciler kullanılabilir.
İlaçla Tedavi
Vücut ısısının düşüşünün sağlanmasının ardından kan şekeri, tansiyon ve beslenme düzenli hale getirilmelidir. Ensefalopatiye bağlı meydana gelen bilinç bulanıklığının tedavisi için barbitüratlar kullanılabilmektedir. Bu ilaçların kullanımı sırasında kontrol EEG’si çekilmesi ihmal edilmemelidir.
Enfeksiyon kaynaklı Hepatik İskemik Ensefalopatide enfeksiyon etkeni saptanmalı ve bu enfeksiyona yönelik antibiyotik tedavisi yapılmalıdır. Oksijensizliğin verdiği hasar sonucunda meydana gelen i̇nflamasyon da dokulardaki hasarı arttıran faktörlerden biridir. Bu nedenle tedavide antiinflamatuar ilaçlar da kullanılmalıdır.
Normal doğum insan vücuduna en uygun doğum yöntemidir. Sezaryen doğuma göre olumlu özellikleri için okumaya o yazıyla devam edebilirsiniz.
Hipoksik İskemik Ensefalopati Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Tedavi yapılmazsa ilerleyen dönemde bilinç bozukluğu artarak aşırı uyku hali ve koma meydana gelebilmektedir. Ayrıca tedaviye geç kalınması zihinsel hasarı da artıracaktır.
Hipoksik İskemik Ensefalopati Doğum Öncesinde Belirlenebilir mi?
Hipoksik iskemik ensefalopati riski altındaki yenidoğanların erken tanımlanmasında zorluklar devam etmektedir. Ancak risk faktörleri göz önünde bulundurularak doğum esnasında tehlikeli görülebilecek grup belirlenip gerekli önlemler alınabilir.
Kaynak: ufhealth.org
